Mijn Rooms-katholieke identiteit versus seksueel misbruik binnen de kerk Een essay van Christien Naarden

Al enige tijd houd ik mij bezig met wat er in de Rooms-katholieke kerk als wereldorganisatie gebeurt. De berichten over seksueel misbruik door onder andere priesters en religieuzen zijn schokkend. Ik besef dat de kerk verschillende gezichten heeft. Een gezicht van dienstbaarheid en goede doelen en een gezicht van zaken die het daglicht niet schuwen. Het is zo een groot contrast: een kerk die wereldwijd enorm veel heeft bijgedragen en nog steeds bijdraagt aan onder andere het verminderen van armoede, het ondersteunen van mensen die in sociaal-maatschappelijke en psychologische nood verkeren, en het bieden van onderwijskansen aan kinderen, jongeren en ouderen. De miljoenen geloofsgenoten die vrede en ondersteuning vinden in hun geloof zijn daar een bewijs van. Aan de andere kant is het ook een kerk die door de eeuwen heen, met het kruis in de hand, heel veel misdaden tegen de menselijkheid heeft gepleegd. Vooral de mistanden van seksueel misbruik van kinderen wereldwijd, houden mij bezig.

In Suriname zullen door de jaren heen zeker ook gevallen van seksueel misbruik of grensoverschrijdend gedrag zich hebben voorgedaan. In de wandelgangen worden weleens opmerkingen hierover gemaakt maar informatie over officiële aanklachten ben ik niet tegengekomen. Ik richt mij daarom vooral op de RK-kerk als geheel.

De officiële rapporten over seksueel misbruik in de Rooms Katholieke kerk (o.a. rapport cie Deetman, 2012, ; rapport cie. Ciase 2021, ten minste 216.000 slachtoffers) geven mij een gevoel van verbijstering. De schaal waarop dit misbruik werd en wordt gepleegd doet een aanslag op mijn bevattingsvermogen. Zijn er werkelijk zoveel “ziekelingen” in de kerk? Zoveel pedoseksuelen die onder het mom van liefde en mededogen misbruik maken van de kwetsbaarheid van kinderen? Misbruik van het vertrouwen van ouders?

Jezus zei “Laat de kinderen tot mij komen”. Ik ben ervan overtuigd dat hij bedoelde in liefde, in veiligheid, ter bescherming en niet om hen kwaad te doen. Hoe heeft dit dan kunnen gebeuren? Op zo grote schaal en wereldwijd? Hoe zullen de slachtoffers zich voelen? Wat wordt er allemaal in hun kapot geslagen? Ik heb weleens slachtoffers van seksueel geweld gesproken die zich diep schaamden en zich schuldig en machteloos voelden over wat er was gebeurd en daardoor niet ervoor durfden uit te komen. Een slachtoffer was al 70 jaar en toen pas durfde zij met moeite het misbruik te bespreken. Hoe zal het dan zijn voor slachtoffers van seksueel misbruik binnen de kerk? De pastor waar je met je problemen naartoe gaat, die je vertrouwt en voor je bidt.
Liefde staat centraal. Elementen van dit instituut hebben structureel immorele daden gepleegd waaronder seksuele handelingen met minderjarigen, en gaan hiermee grof in tegen de eigen waarden. Zij vertrappen die waarden met hun voeten terwijl collega’s en superieuren wegkijken of deze daden met de mantel der liefde bedekken. Wat nog erger is, is dat ze tot voor kort structureel weigerden om hun verantwoordelijkheid hierin te nemen. Allemaal om het instituut in stand te houden. Daar word ik erg boos om, omdat het indruist tegen mijn basiswaarden als Rooms-katholieke. De vraag die mij bezighoudt, is “ Wat betekent deze ernstige issue voor mijn identiteit als rooms-katholiek”? Hoe sta ik nu in het geloof? Wil ik nog gelinkt worden aan deze wereldorganisatie die jarenlang heeft geschitterd op het leed van anderen? Wil ik überhaupt nog Rooms-Katholiek (RK) zijn?

Ik ben opgegroeid in en met het RK-geloof. Respect voor de medemens, behulpzaamheid en vooral liefde zijn basiswaarden die ik heb meegekregen. Ik heb geleerd dat Christus liefde is en de redder in nood. Ik heb geleerd dat ik zoveel mogelijk moet leven als Christus, dus liefdevol naar mijn medemens toe moet zijn. Daarbij staat de bescherming van kinderen centraal. Hoe kan het dan dat priesters en religieuzen binnen mijn kerk zo structureel over de schreef zijn gegaan? Ik wil niet horen dat het ook in andere kerken gebeurt of dat het aantal “maar” 4% is van het totale aantal gevallen van kindermisbruik in bijvoorbeeld Frankrijk. Elk misbruik is er 1 te veel, punt uit! Het feit dat het ook in andere kerken gebeurt, is en mag geen excuus voor ons zijn om geen of onvoldoende actie te ondernemen ter eliminatie hiervan.

Ik wil niet geïdentificeerd worden met het misbruik. Het instituut, de Rooms-katholieke kerk heeft naar mijn mening op dit punt ernstig gefaald. Waar liggen de prioriteiten?  Bescherming van een basis mensenrecht, het recht op veiligheid, of het beschermen van immorele leiders? Hier moet acuut iets structureels veranderen. In mijn worsteling met mijn identiteit als RK-zijn, kijk ik naar al de mensen in de kerk, religieuzen en niet religieuzen, die met hart en ziel goed doen en hun tijd en hun geld geven om noden te helpen oplossen. Dit alles voor God en de mensheid. Eenvoudige mensen die onvoorwaardelijk iets prachtigs hebben gemaakt van de aan hun toevertrouwde taak en daadwerkelijk verschil maken. Tot díe kerk behoor ik.

Dit doet mij nog meer beseffen dat de basiswaarden nog steeds dezelfde zijn gebleven en dat het een keuze is, hoe met deze waarden om te gaan.  Het misbruik is door kerkelijke leiders gepleegd. Mensen aan wie een verantwoordelijke functie is toevertrouwd en die in de donkerte van hun mind de reden hebben losgelaten en het vlees hebben laten spreken. Mensen behorend tot een instituut, de Rooms-katholieke kerk, die door de eeuwen heen weigerde om haar verantwoordelijkheid met betrekking tot deze mistanden te nemen.  Dit misbruik heb ik niet persoonlijk gepleegd, maar het zijn wel priesters en religieuzen uit de kerk waartoe ik behoor die zich hieraan schuldig hebben gemaakt. In die hoedanigheid van Rooms-Katholiek, voel ik mij wél medeverantwoordelijk voor het helpen voorkomen van deze mistanden.

Ik ben van mening dat er drastische maatregelen getroffen moeten worden om seksueel misbruik in de gehele RK kerk uit te roeien of tenminste in te dammen. Hierbij is het van belang te weten welke acties de katholieke kerk heeft genomen om het misbruik tegen te gaan. Ik beperk mij hierbij tot Suriname, Nederland en USA.

Suriname: uit een artikel van Euritha Tjan A Way (DWT online,30 oktober 2021, interview met de secretaris van bisschop K. Choennie) schreef dat het RK-Bisdom Paramaribo nog geen procedure heeft ingesteld voor het melden van seksueel misbruik binnen de kerk. Dit zou volgens het Vaticaan al op 1 juni 2020 in orde moeten zijn. Bij navraag bij de secretaris van de bisschop over de huidige status van de vast te stellen procedure komt naar voren dat er door Bisschop Choennie een zerotolerance beleid wordt gevoerd. Elke vorm van seksueel misbruik dient bij de politie of het Openbaar Ministerie te worden gemeld omdat het een misdrijf betreft. Naast de melding bij de justitiële autoriteiten zijn er personen geïdentificeerd die zitting zullen nemen in de commissie die klachten van seksueel misbruik of grensoverschrijdend gedrag moet onderzoeken. De commissie komt in actie als er zich een geval voordoet. De bedoeling is dat de klacht wordt gemeld bij een speciaal daartoe aangewezen persoon en dat die de klacht doorgeleid naar de commissie. Het is de taak van de commissie om de klacht grondig te onderzoeken. Indien een klacht gegrond blijkt te zijn, en betreft het een religieuze of priester, dan zal er vanuit de kerk/ het bisdom uitzetting uit het ambt volgen. Bescherming en begeleiding van het slachtoffer en diens familie genieten hierbij prioriteit. Het Bisdom zal in dit kader ook protocollen uitvaardigen voor alle aan het RK-bisdom gerelateerde instellingen die vanwege hun doel verantwoordelijk zijn voor minderjarigen en kwetsbare personen. Dit ter bescherming van deze personen.

In Nederland is er sinds 2005 een preventiebeleid in werking waaraan door de jaren heen een aantal punten zijn toegevoegd. De speerpunten van dit beleid zijn: antecedentenonderzoek, verklaring omtrent het gedrag, gedragscode pastoraat, meldpunt, klachtencommissie en vertrouwenspersonen, regels voor tijdelijk in Nederland werkende buitenlandse priesters, ambts- en noviciaatsopleidingen waarbij het thema afstands- en nabijheidspastoraat een belangrijk onderdeel is. (https://www.rkkerk.nl, preventiebeleid,2019)

In de USA wordt gewerkt met “ the Charter for the Protection of Children and Young People” meer bekend als “ the Dallas Charter”. Een basisrichtlijn voor het rapporteren van seksueel misbruik, training en wetgeving ter voorkoming van misbruik. De naleving hiervan liet echter te wensen over omdat de verantwoordelijkheid werd gelegd bij de individuele bisdommen, en omdat er te weinig controle vanuit de koepelorganisatie werd uitgevoerd (D. Crary, AP,2020).

Ik pleit voor het op korte termijn formuleren van en een strenge controle op de naleving van preventiebeleid. De volledige verantwoordelijkheid leggen bij de bisdommen zonder adequate controle, heeft getoond dat er te veel ruimte is voor eigen invulling en dus voortduren van het probleem. Dit moet veranderen. Een belangrijk onderdeel van een preventiebeleid is volgens mij een grondige screening van kandidaat priesters, religieuzen en kerkwerkers. Uitvoering van psychologische tests vóór de toelating, vóór de wijding en elke 3 tot 5 jaar, moet een belangrijke regel zijn.

Afschaffing van de verplichting van celibatair leven is een ander belangrijk punt. Maak celibatair zijn tot een keuze. De kans op seksuele uitspattingen zal hierdoor volgens mij kleiner worden. Wanneer mensen hun seksuele behoeften moeten verdringen kan dit leiden tot excessen. Werk bijvoorbeeld met gehuwde en ongehuwde priesters. Natuurlijk moeten ook deze psychologische tests ondergaan en begeleid worden. Ouders moeten naar mijn mening kritischer zijn aan wie ze hun kinderen toevertrouwen en in welke mate. De cijfers van kindermisbruik in de wereld liegen er niet om. We moeten met z’n allen alerter zijn en actie durven nemen ter voorkoming en bestraffing van kindermisbruik.

Ik kies ervoor om trouw te blijven aan de Rooms-katholieke waarden en om onderdeel te zijn van de oplossing. Dit houdt onder andere in dat ik niet aan de kantlijn kan staan. Waar nodig wil ik actief mijn bijdrage leveren aan het tot stand komen van genoemde protocollen.  Ik zal mij verder nog meer dan voorheen inzetten voor het versterken van slachtoffers van seksueel misbruik en hun naasten.

Christien Naarden